Νερόμυλοι της Κυδωνιάς

Νερόμυλοι της Κυδωνιάς 

(Αφήγηση του πατέρα μου Γεωργίου Μπατσαούρα)

Ο πιο παλιός πρέπει να ήταν ο μύλος του Τσάγγα , τον είχε φτιάξει ο Τσαγγογιαννακός , πατέρας του Τσαγγαντώνη ..Λειτούργησε μέχρι τελευταία δεκαετία 70 και 80. Ήταν στην πέρα μεριά απ το ποτάμι , απέναντι απ το Σταυρόρεμα , είχε και Ντριστίλα ..

Ο πιο φημισμένος ήταν ο μύλος του Αποστολόπουλου, είχε ντριστίλα και μαντάνια ..Μετά το θάνατο του Δ.Αποστολόπουλου τον δούλευε η γυναίκα του , πήγαινε  ο Παπασμάνης και βοηθούσε κάποιες φορές ..Επίσης πήγαινε ο Γρηγόρης ο Σακοράφας τελευταία..
Πήγα μια φορά στου Τομαρά το μύλο , πήγα παρέα με την Ξαδέρφη μου την Λευτερία (Παπαλίνα) να πάρουμε το άλεσμα

ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ

ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ

Κατά μήκος του Εύηνου λειτουργούσαν πριν τον πόλεμο αρκετοί νερόμυλοι οι περισσότεροι εξαφανίστηκαν μετά την εμφάνιση των νέων τεχνολογιών ..Επειδή και οι νερόμυλοι αποτελούν μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και για να μην ξεχαστούν τελείως από τις νεώτερες γενιές έκρινα σκόπιμο να γράψω μια μικρή εργασία με έμφαση στην αρχή λειτουργίας του νερόμυλου και επειδή δεν βρήκα κάποια σχηματική αναπαράσταση έφτιαξα ένα δικό μου σχήμα με τη βοήθεια του οποίου θα προσπαθήσω να εξηγήσω τον τρόπο λειτουργίας του νερόμυλου.

Η λειτουργία ενός νερόμυλου βασίζεται  στην δύναμη  του νερού που εξέρχεται με μεγάλη ορμή  από στενό στόμιο (σφούνι) που βρίσκεται στο κάτω μέρος κωνικού δοχείου (βαένι ή βαγένι) και δίνει ώθηση στη φτερωτή η οποία  καθώς γυρίζει περιστρέφει τον άξονα στον οποίο είναι στερεωμένη, ο άξονας με την σειρά του γυρνά την πάνω μυλόπετρα .

Ο άξονας περιστροφής ονομάζεται αδράχτι που είναι αλλού τετράγωνος κι αλλού στρογγυλός .

Η επάνω άκρη του  άξονα καταλήγει σε  ένα μεταλλικό έλασμα με δύο πτερύγια που ονομάζεται χελιδόνα .Η πάνω μυλόπετρα έχει στο κάτω μέρος εγκοπή στο μέγεθος της χελιδόνας ώστε η χελιδόνα να εφαρμόζει ακριβώς στην πέτρα και να περιστρέφονται σαν ένα σώμα .

Η κάτω άκρη του άξονα καταλήγει σε λεπτό  μεταλλικό  κυλινδρικό έλασμα που ονομάζεται κεντρί και καταλήγει σε ακίδα. Η ακίδα του κεντριού περνάει μέσα από οπή που υπάρχει στο πάνω μέρος του κάβουρα και  καταλήγει σε μια μπίλια η οποία είναι στερεωμένη μέσα σε κορμό ο οποίος  είναι τοποθετημένος στη βάση και ονομάζεται κατάντι (κάτω αντί) ..

Ο κάβουρας ( πλακέ σίδερο σχήματος Π) σφηνώνεται στο κάτω αντί και βοηθάει ώστε ο άξονας του μύλου να είναι συνέχεια κατακόρυφος .

Όλα τα περιστρεφόμενα μέρη του μύλου (άξονας -φτερωτή -άνω μυλόπετρα ) στηρίζονται στο κατάντι το οποίο με ειδικό μοχλό που υπάρχει στο θάλαμο αλέσματος μπορεί να ανεβαίνει ή να κατεβαίνει ελάχιστα .

Το κτίσμα του νερόμυλου

Το κτίσμα που στεγάζει το νερόμυλο αποτελείται από υπόγειο και ισόγειο .

Το υπόγειο ονομάζεται χούνη και έχει πλάτος περίπου 1,5 μέτρο και ύψος περίπου 1,10 μέτρα . Η χούνη είναι σκεπασμένη στην οροφή με λιθοδομή ή με ξύλα από καστανιά ή πουρνάρι που αντέχουν την υγρασία .

Στο ισόγειο γίνεται το άλεσμα και το τμήμα που συνδέει το ισόγειο με το υπόγειο είναι ο άξονας περιστροφής καθώς και κάποιοι  μοχλοί ρύθμισης της ροής του νερού και του ύψους της άνω μυλόπετρας.

Στην περιοχή του αλέσματος δεν πρέπει να φτάνει ούτε σταγόνα νερό για να μην βρέχεται το άλεσμα

Περιγραφή Νερόμυλου

Η δέση είναι ένα τεχνητό φράγμα που κατασκευαζόταν από κορμούς δέντρων και άλλα υλικά, όπως πέτρες και χώμα. Φτιάχνεται λίγο μακριά από το μύλο και σε μεγαλύτερο ύψος από αυτόν.

 Το μυλαύλακο. Το μυλαύλακο οδηγεί το νερό από την δέση στο βαγένι . Σε απόσταση μισού μέτρου από το στόμιο του βαγενιού , κάθετα στην κοίτη του μυλαύλακου τοποθετείται η παλκωσιά . Πρόκειται για μια σκάρα που συγκρατεί ξύλα, χόρτα και φύλλα που παρασέρνει το νερό. Μετά την παλκωσιά συνήθως τοποθετείται η κόφτρα που που προφυλάσσει το μύλο από πλημμύρες και ταυτόχρονα βοηθά το μυλωνά να διοχετεύσει το νερό πίσω στο ποτάμι προκειμένου να συντηρήσει το μύλο

Το βαένι  από ξύλο είναι κωνοειδές, στενό στο κάτω μέρος και φαρδύ επάνω. Είναι στηριγμένο καθ’ ύψος και με ελαφρώς λοξή κλήση σε ένα υπερυψωμένο βράχο ή ένα λιθόχτιστο τοιχίο που βρίσκεται πίσω από το μύλο. Το βαένι  στερεώνεται επίσης σε ένα ξύλινο ικρίωμα και το συγκρατούν ειδικά πετσώματα και στεφάνια. Το κάτω μέρος του καταλήγει στον κορμό ο οποίος στηρίζεται σε κάποιο βράχο στο δάπεδο της χούνης  και  κατασκευάζεται από κορμό δένδρου κυρίως καστανιάς ή βελανιδιάς  έχει ύψος περίπου 1,5 μέτρα και σκαλίζεται εσωτερικά, ώστε να πάρει τη μορφή κάδου. Τα τοιχώματά του έχουν αρκετό πάχος για να αντέχουν στις πιέσεις του νερού. Στο επάνω μέρος του στομίου του κορμού δημιουργείται εσωτερική περιφερειακή υποδοχή, στην οποία εισέρχεται το κάτω μέρος του βαγενιού , ενώ στο κάτω μέρος του και λίγο λοξά ανοίγεται  μία τρύπα 10-15 εκατοστών που ονομάζεται  σφούνι ή σιφούνι. Από εδώ εξέρχεται το νερό με μεγάλη πίεση λόγω της υψομετρικής διαφοράς των δύο άκρων του μυλοβάγενου. Εμπρός από την τρύπα του σιφουνιού είναι τοποθετημένη  η  σταματήρα, ένα εξάρτημα που ανακόπτει ή ελευθερώνει την παροχή νερού προς την φτερωτή.

Κατάντι είναι κούτσουρο από κορμό πουρναριού που έχει στερεωθεί στη βάση της χούνης ώστε να συνδέει σχεδόν τα δύο άκρα της .Το κατάντι αποτελεί την βάση πάνω στην οποία στηρίζεται ο νερόμυλος . Με κατάλληλο μοχλό σηκωτήρα  ο οποίος συνδέεται με το κατάντι στο ένα άκρο μπορούμε  από το ισόγειο του μύλου να προκαλέσουμε μικρό ανέβασμα ή κατέβασμα στο κατάντι και αυτό έχει σαν συνέπεια να ανέβει και η πάνω μυλόπετρα και τότε το άλεσμα θα βγαίνει πιο χοντρό , αν πάλι θέλουμε πιο ψιλό άλεσμα κατεβάζουμε λίγο το κατάντι. Με ένα άλλο μοχλό σταματήρα  που συνδέεται στο κατάντι μπορούμε να σταματάμε τη ροή του νερού προς τα πτερύγια της φτερωτής , όταν θέλουμε να σταματήσει ό μύλος.

Ο κάβουρας ( πλακέ σίδερο σχήματος Π) σφηνώνεται στο κάτω αντί (κατάντι)και βοηθάει ώστε ο άξονας του μύλου να είναι συνέχεια κατακόρυφος .

Βόλι είναι μεταλλική σφαίρα σε μέγεθος μεγάλου αυγού στην οποία καταλήγει η αιχμή του άξονα περιστροφής

Αξονας περιστροφής ή αδράχτι έχει ύψος ύψος  περίπου 1,5 μέτρο και ξεκινάει από το βόλι και διαπερνώντας την οροφή της χούνης και  την κάτω μυλόπετρα (όπου εφαρμόζει πλήρως με ξύλινο δαχτύλιο το "αβρόχι") και  φτάνει ως την βάση της άνω μυλόπετρας με την οποία συνδέεται μέσω της χελιδόνας. Το μεγαλύτερο μέρος του άξονα περίπου 1,10 μέτρα βρίσκεται στη χούνη και τα υπόλοιπα 0,4 μέτρα βρίσκονται μέσα στο κτίσμα του μύλου , πάνω από την οροφή της χούνης.

Αλεπού Είναι μεταλλικό έλασμα σχήματος Λ που διαπερνά την σχισμή που έχει ό άξονας κοντά στη βάση του . Πάνω στην αλεπού τοποθετείται η φτερωτή και στερεώνεται με σφήνες ώστε να είναι οριζόντια.

Η φτερωτή είναι ένα είδος τροχού με διάμετρο 1,2 μέτρα περίπου, κατασκευασμένη από δυο μεταλλικά στεφάνια ( εσωτερικό κι εξωτερικό) κι ανάμεσα τους είναι τοποθετημένα ξύλινα ή μεταλλικά πτερύγια (κουτάλια), όπου χτυπάει το νερό που βγαίνει από το σιφούνι. Όλα αυτά στερεώνονται από μεταλλικά ελάσματα που έχουν τη θέση ακτίνων στο τροχό. Η φτερωτή τοποθετείται πάνω στην αλεπού και με σφήνες που τοποθετούνται περιμετρικά από τον άξονα περιστροφής στερεώνεται ώστε να είναι οριζόντια .

Αβρόχι  πρόκειται για ξύλινο δαχτύλιο που εφαρμόζει στο χώρο μεταξύ του κενού της οπής του κέντρου της κάτω μυλόπετρας και του άξονα . Ο ρόλος του είναι τριπλός : Ενεργεί ως ρουλεμάν ,Εμποδίζει τα σταγονίδια νερού που εκσφενδονίζονται από τη φτερωτή να εισέρχονται στην περιοχή της κάτω μυλόπετρας.Εμποδίζει τον καρπό και το αλεύρι να διαφεύγουν προς τη χούνη

Στο Ισόγειο του μύλου

Οι μυλόπετρες έχουν κυκλικό σχήμα και διάμετρο περίπου διαμέτρου 1,3 μέτρα, ενώ το πάχος τους ανέρχεται σε 20 περίπου εκατοστά.  Οι μυλόπετρες περιφερειακά συγκρατούνται από δύο ισχυρά μεταλλικά στεφάνια (κόθρος), Οι μυλόπετρες κατασκευάζονται από σκληρούς λίθους .Οι εσωτερικές επιφάνειες των μυλόπετρων είναι ελαφρά κοίλες προς το κέντρο, ώστε να σχηματίζεται κοιλότητα, ενώ εφάπτονται πλήρως όσο πλησιάζουν προς την περιφέρεια

H κάτω   μυλόπετρα  στερεώνεται ώστε να μην κινείται πάνω ένα στέρεο πλαίσιο σχήματος τραπεζιού, πάνω από τη χούνη διαστάσεων  1,5 Χ 1,5 μέτρα. που βρίσκεται στο ύψος του άξονα . 

Η επάνω μυλόπετρα μέσω της χελιδόνας συνδέεται με τον άξονα περιστροφής ,ώστε να μπορεί να περιστρέφεται, στο κέντρο της μια  οπή διαμέτρου 25 εκατοστών, η οποία ονομάζεται  γούλη ..Στο κέντρο της γούλης στερεώνεται η  χελιδόνα .

Η κοφίνα ή σκαφίδα είναι μια ξύλινη κάσα σε σχήμα ανεστραμμένου κώνου, η οποία βρίσκεται επάνω από τη μυλόπετρα. Εκεί μέσα ρίχνεται ο καρπός που προορίζεται για το άλεσμα. Στο κάτω άκρο της κοφίνας υπάρχει μια οπή απ’ όπου καταλήγει ο καρπός στον κούτλα. Ο κούτλας ή καρύδι είναι ένα ημισφαιρικό κασάκι από ξύλο, με στόμιο μπροστά. Με το τρεμούλιασμα του κούτλα ο καρπός πέφτει λίγος-λίγος μέσα στη γούλη, απ’ όπου ο καρπός εισχωρεί ανάμεσα στις μυλόπετρες για να κονιορτοποιηθεί. Αν πέφτει πολύς, τότε οι πέτρες μπουκώνουν και ο μύλος σταματά. Με το καρπολόι ή ραγουλατόρο ο μυλωνάς ρυθμίζει τη ποσότητα του καρπού που πέφτει.

Η αλευροθήκη είναι ένα ξύλινο κιβώτιο που τοποθετείται εμπρός από τις μυλόπετρες. Στο επάνω μέρος είναι ανοιχτό και το ύψος του είναι όση και η απόσταση της κάτω μυλόπετρας από το έδαφος. Στη αλευροθήκη συγκεντρώνεται το αλεύρι που εκτινάσσεται λόγω φυγοκένρτησης κατά την άλεση από το άνοιγμα του κόθρου ( της στεφάνης).

Το επανωμύλι: είναι ένας ξύλινος τροχός 10 εκατοστών περίπου, που προσαρμόζεται στην επάνω επιφάνεια της άνω μυλόπετρας. Στο μέσο αυτού υπάρχει ένα κενό, όσο και της γούλης. Η άνω επιφάνεια του τροχού φέρει κάθετα προς την περιφέρεια της οδοντωτές χαραγές.

Το βαρδάρι: είναι μια ξύλινη βέργα της οποίας το ένα άκρο καταλήγει στο επανωμύλι .Όταν γυρίζει η πέτρα και μαζί της το επανωμύλι, οι οδοντωτές χαραγές αυτού κινούν πάνω-κάτω το βαρδάρι. Το τράνταγμα αυτού δημιουργεί κραδασμούς στο κούτλα και έτσι ο καρπός ρέει σιγά-σιγά στη γούλη. Από το τράνταγμα προκαλείται ο ρυθμικός θόρυβος του μύλου που φυσικά ο μυλωνάς τον είχε συνηθίσει σε τέτοιο βαθμό , ώστε όταν σταματούσε ο θόρυβος να ξυπνά ο μυλωνάς

Σταυρός ή σηκωτήρας  είναι ένα εξάρτημα του μύλου με το οποίο γίνεται η ανύψωση ή το κατέβασμα της άνω μυλόπετρας, ώστε το άλεσμα να βγαίνει χοντρό ή ψιλό ανάλογα με τη χρήση που προορίζεται. Εάν το άλεσμα προορίζεται αποκλειστικά για κτηνοτροφή, αλέθεται χοντρό. Αντίθετα εάν προορίζεται για ψωμί, ζυμαρικά (μανέστρα, τραχανά) ή για γλυκίσματα αλέθεται ψιλό. Ο σταυρός αποτελείται από ένα τετράγωνο χοντρό δοκάρι, του οποίου το ένα άκρο είναι συνδεδεμένο μέσω μεταλλικών ελασμάτων με τη δεξιά άκρη της κατάντης. Το επάνω μέρος του καταλήγει στο δεξιό μέρος του τραπεζίου, που είναι τοποθετημένες οι μυλόπετρες και έχει υποδοχές για να συνδέεται με το κουντέλι (ένα εργαλείο ανύψωσης). Όταν λοιπόν ο μυλωνάς θέλει να σηκώσει τη μυλόπετρα, κινεί τον σταυρό, πιέζοντας το κουντέλι προς τα κάτω. Ο σταυρός τραβάει την κατάντη με την οποία συνδέεται σταθερά και αυτή σπρώχνει τον άξονα προς τα επάνω, ο οποίος με τη σειρά του σπρώχνει μέσω της χελιδόνας την άνω μυλόπετρα. Αφού ο μυλωνάς επιτύχει το σήκωμα που επιθυμεί, σταθεροποιεί το σταυρό και έτσι οι επιφάνειες αλέσεων των μυλόλιθων δεν έχουν μεταξύ τους πλήρη επαφή, οπότε ο καρπός χοντραλέθεται. Με τις αντίθετες διαδικασίες γίνεται το κατέβασμα της άνω μυλόπετρας, οπότε οι επιφάνειες αλέσεως των μυλόλιθων έχουν πλήρη επαφή και ο καρπός ψιλοαλέθεται. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το σήκωμα ή κατέβασμα της μυλόπετρας γίνεται ελάχιστα χιλιοστά του μέτρου (2 – 3).

Γύρνα, φτερωτή του μύλου,

να περάσει το νερό

μέριασε, θολό ποτάμι,

να’ρθει το συμπεθεριό.

Οι νερόμυλοι αποτελούν μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς , τους κατασκεύασαν , τους διατήρησαν και τους λειτούργησαν οι πρόγονοι μας και αυτό μας δεσμεύει ηθικά να συγκεντρώσουμε , να καταγράψουμε και να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές , όλα τα στοιχεία που αναφέρονται σ' αυτούς.

Νερόμυλοι της Κυδωνιάς 

(Αφήγηση του πατέρα μου Γεωργίου Μπατσαούρα)

Ο πιο παλιός πρέπει να ήταν ο μύλος του Τσάγγα , τον είχε φτιάξει ο Τσαγγογιαννακός , πατέρας του Τσαγγαντώνη ..Λειτούργησε μέχρι τελευταία δεκαετία 70 και 80. Ήταν στην πέρα μεριά απ το ποτάμι , απέναντι απ το Σταυρόρεμα , είχε και Ντριστίλα ..

Ο πιο φημισμένος ήταν ο μύλος του Αποστολόπουλου, είχε ντριστίλα και μαντάνια ..Μετά το θάνατο του Δ.Αποστολόπουλου τον δούλευε η γυναίκα του , πήγαινε  ο Παπασμάνης και βοηθούσε κάποιες φορές ..Επίσης πήγαινε ο Γρηγόρης ο Σακοράφας τελευταία..

Πήγα μια φορά στου Τομαρά το μύλο , πήγα παρέα με την Ξαδέρφη μου την Λευτερία (Παπαλίνα) να πάρουμε το άλεσμα

ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ

ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ

Κατά μήκος του Εύηνου λειτουργούσαν πριν τον πόλεμο αρκετοί νερόμυλοι οι περισσότεροι εξαφανίστηκαν μετά την εμφάνιση των νέων τεχνολογιών ..Επειδή και οι νερόμυλοι αποτελούν μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και για να μην ξεχαστούν τελείως από τις νεώτερες γενιές έκρινα σκόπιμο να γράψω μια μικρή εργασία με έμφαση στην αρχή λειτουργίας του νερόμυλου και επειδή δεν βρήκα κάποια σχηματική αναπαράσταση έφτιαξα ένα δικό μου σχήμα με τη βοήθεια του οποίου θα προσπαθήσω να εξηγήσω τον τρόπο λειτουργίας του νερόμυλου.

Η λειτουργία ενός νερόμυλου βασίζεται  στην δύναμη  του νερού που εξέρχεται με μεγάλη ορμή  από στενό στόμιο (σφούνι) που βρίσκεται στο κάτω μέρος κωνικού δοχείου (βαένι ή βαγένι) και δίνει ώθηση στη φτερωτή η οποία  καθώς γυρίζει περιστρέφει τον άξονα στον οποίο είναι στερεωμένη, ο άξονας με την σειρά του γυρνά την πάνω μυλόπετρα .

Ο άξονας περιστροφής ονομάζεται αδράχτι που είναι αλλού τετράγωνος κι αλλού στρογγυλός .

Η επάνω άκρη του  άξονα καταλήγει σε  ένα μεταλλικό έλασμα με δύο πτερύγια που ονομάζεται χελιδόνα .Η πάνω μυλόπετρα έχει στο κάτω μέρος εγκοπή στο μέγεθος της χελιδόνας ώστε η χελιδόνα να εφαρμόζει ακριβώς στην πέτρα και να περιστρέφονται σαν ένα σώμα .

Η κάτω άκρη του άξονα καταλήγει σε λεπτό  μεταλλικό  κυλινδρικό έλασμα που ονομάζεται κεντρί και καταλήγει σε ακίδα. Η ακίδα του κεντριού περνάει μέσα από οπή που υπάρχει στο πάνω μέρος του κάβουρα και  καταλήγει σε μια μπίλια η οποία είναι στερεωμένη μέσα σε κορμό ο οποίος  είναι τοποθετημένος στη βάση και ονομάζεται κατάντι (κάτω αντί) ..

Ο κάβουρας ( πλακέ σίδερο σχήματος Π) σφηνώνεται στο κάτω αντί και βοηθάει ώστε ο άξονας του μύλου να είναι συνέχεια κατακόρυφος .

Όλα τα περιστρεφόμενα μέρη του μύλου (άξονας -φτερωτή -άνω μυλόπετρα ) στηρίζονται στο κατάντι το οποίο με ειδικό μοχλό που υπάρχει στο θάλαμο αλέσματος μπορεί να ανεβαίνει ή να κατεβαίνει ελάχιστα .

Το κτίσμα του νερόμυλου

Το κτίσμα που στεγάζει το νερόμυλο αποτελείται από υπόγειο και ισόγειο .

Το υπόγειο ονομάζεται χούνη και έχει πλάτος περίπου 1,5 μέτρο και ύψος περίπου 1,10 μέτρα . Η χούνη είναι σκεπασμένη στην οροφή με λιθοδομή ή με ξύλα από καστανιά ή πουρνάρι που αντέχουν την υγρασία .

Στο ισόγειο γίνεται το άλεσμα και το τμήμα που συνδέει το ισόγειο με το υπόγειο είναι ο άξονας περιστροφής καθώς και κάποιοι  μοχλοί ρύθμισης της ροής του νερού και του ύψους της άνω μυλόπετρας.

Στην περιοχή του αλέσματος δεν πρέπει να φτάνει ούτε σταγόνα νερό για να μην βρέχεται το άλεσμα

Περιγραφή Νερόμυλου

Η δέση είναι ένα τεχνητό φράγμα που κατασκευαζόταν από κορμούς δέντρων και άλλα υλικά, όπως πέτρες και χώμα. Φτιάχνεται λίγο μακριά από το μύλο και σε μεγαλύτερο ύψος από αυτόν.

 Το μυλαύλακο. Το μυλαύλακο οδηγεί το νερό από την δέση στο βαγένι . Σε απόσταση μισού μέτρου από το στόμιο του βαγενιού , κάθετα στην κοίτη του μυλαύλακου τοποθετείται η παλκωσιά . Πρόκειται για μια σκάρα που συγκρατεί ξύλα, χόρτα και φύλλα που παρασέρνει το νερό. Μετά την παλκωσιά συνήθως τοποθετείται η κόφτρα που που προφυλάσσει το μύλο από πλημμύρες και ταυτόχρονα βοηθά το μυλωνά να διοχετεύσει το νερό πίσω στο ποτάμι προκειμένου να συντηρήσει το μύλο

Το βαένι  από ξύλο είναι κωνοειδές, στενό στο κάτω μέρος και φαρδύ επάνω. Είναι στηριγμένο καθ’ ύψος και με ελαφρώς λοξή κλήση σε ένα υπερυψωμένο βράχο ή ένα λιθόχτιστο τοιχίο που βρίσκεται πίσω από το μύλο. Το βαένι  στερεώνεται επίσης σε ένα ξύλινο ικρίωμα και το συγκρατούν ειδικά πετσώματα και στεφάνια. Το κάτω μέρος του καταλήγει στον κορμό ο οποίος στηρίζεται σε κάποιο βράχο στο δάπεδο της χούνης  και  κατασκευάζεται από κορμό δένδρου κυρίως καστανιάς ή βελανιδιάς  έχει ύψος περίπου 1,5 μέτρα και σκαλίζεται εσωτερικά, ώστε να πάρει τη μορφή κάδου. Τα τοιχώματά του έχουν αρκετό πάχος για να αντέχουν στις πιέσεις του νερού. Στο επάνω μέρος του στομίου του κορμού δημιουργείται εσωτερική περιφερειακή υποδοχή, στην οποία εισέρχεται το κάτω μέρος του βαγενιού , ενώ στο κάτω μέρος του και λίγο λοξά ανοίγεται  μία τρύπα 10-15 εκατοστών που ονομάζεται  σφούνι ή σιφούνι. Από εδώ εξέρχεται το νερό με μεγάλη πίεση λόγω της υψομετρικής διαφοράς των δύο άκρων του μυλοβάγενου. Εμπρός από την τρύπα του σιφουνιού είναι τοποθετημένη  η  σταματήρα, ένα εξάρτημα που ανακόπτει ή ελευθερώνει την παροχή νερού προς την φτερωτή.

Κατάντι είναι κούτσουρο από κορμό πουρναριού που έχει στερεωθεί στη βάση της χούνης ώστε να συνδέει σχεδόν τα δύο άκρα της .Το κατάντι αποτελεί την βάση πάνω στην οποία στηρίζεται ο νερόμυλος . Με κατάλληλο μοχλό σηκωτήρα  ο οποίος συνδέεται με το κατάντι στο ένα άκρο μπορούμε  από το ισόγειο του μύλου να προκαλέσουμε μικρό ανέβασμα ή κατέβασμα στο κατάντι και αυτό έχει σαν συνέπεια να ανέβει και η πάνω μυλόπετρα και τότε το άλεσμα θα βγαίνει πιο χοντρό , αν πάλι θέλουμε πιο ψιλό άλεσμα κατεβάζουμε λίγο το κατάντι. Με ένα άλλο μοχλό σταματήρα  που συνδέεται στο κατάντι μπορούμε να σταματάμε τη ροή του νερού προς τα πτερύγια της φτερωτής , όταν θέλουμε να σταματήσει ό μύλος.

Ο κάβουρας ( πλακέ σίδερο σχήματος Π) σφηνώνεται στο κάτω αντί (κατάντι)και βοηθάει ώστε ο άξονας του μύλου να είναι συνέχεια κατακόρυφος .

Βόλι είναι μεταλλική σφαίρα σε μέγεθος μεγάλου αυγού στην οποία καταλήγει η αιχμή του άξονα περιστροφής

Αξονας περιστροφής ή αδράχτι έχει ύψος ύψος  περίπου 1,5 μέτρο και ξεκινάει από το βόλι και διαπερνώντας την οροφή της χούνης και  την κάτω μυλόπετρα (όπου εφαρμόζει πλήρως με ξύλινο δαχτύλιο το "αβρόχι") και  φτάνει ως την βάση της άνω μυλόπετρας με την οποία συνδέεται μέσω της χελιδόνας. Το μεγαλύτερο μέρος του άξονα περίπου 1,10 μέτρα βρίσκεται στη χούνη και τα υπόλοιπα 0,4 μέτρα βρίσκονται μέσα στο κτίσμα του μύλου , πάνω από την οροφή της χούνης.

Αλεπού Είναι μεταλλικό έλασμα σχήματος Λ που διαπερνά την σχισμή που έχει ό άξονας κοντά στη βάση του . Πάνω στην αλεπού τοποθετείται η φτερωτή και στερεώνεται με σφήνες ώστε να είναι οριζόντια.

Η φτερωτή είναι ένα είδος τροχού με διάμετρο 1,2 μέτρα περίπου, κατασκευασμένη από δυο μεταλλικά στεφάνια ( εσωτερικό κι εξωτερικό) κι ανάμεσα τους είναι τοποθετημένα ξύλινα ή μεταλλικά πτερύγια (κουτάλια), όπου χτυπάει το νερό που βγαίνει από το σιφούνι. Όλα αυτά στερεώνονται από μεταλλικά ελάσματα που έχουν τη θέση ακτίνων στο τροχό. Η φτερωτή τοποθετείται πάνω στην αλεπού και με σφήνες που τοποθετούνται περιμετρικά από τον άξονα περιστροφής στερεώνεται ώστε να είναι οριζόντια .

Αβρόχι  πρόκειται για ξύλινο δαχτύλιο που εφαρμόζει στο χώρο μεταξύ του κενού της οπής του κέντρου της κάτω μυλόπετρας και του άξονα . Ο ρόλος του είναι τριπλός : Ενεργεί ως ρουλεμάν ,Εμποδίζει τα σταγονίδια νερού που εκσφενδονίζονται από τη φτερωτή να εισέρχονται στην περιοχή της κάτω μυλόπετρας.Εμποδίζει τον καρπό και το αλεύρι να διαφεύγουν προς τη χούνη

Στο Ισόγειο του μύλου

Οι μυλόπετρες έχουν κυκλικό σχήμα και διάμετρο περίπου διαμέτρου 1,3 μέτρα, ενώ το πάχος τους ανέρχεται σε 20 περίπου εκατοστά.  Οι μυλόπετρες περιφερειακά συγκρατούνται από δύο ισχυρά μεταλλικά στεφάνια (κόθρος), Οι μυλόπετρες κατασκευάζονται από σκληρούς λίθους .Οι εσωτερικές επιφάνειες των μυλόπετρων είναι ελαφρά κοίλες προς το κέντρο, ώστε να σχηματίζεται κοιλότητα, ενώ εφάπτονται πλήρως όσο πλησιάζουν προς την περιφέρεια

H κάτω   μυλόπετρα  στερεώνεται ώστε να μην κινείται πάνω ένα στέρεο πλαίσιο σχήματος τραπεζιού, πάνω από τη χούνη διαστάσεων  1,5 Χ 1,5 μέτρα. που βρίσκεται στο ύψος του άξονα . 

Η επάνω μυλόπετρα μέσω της χελιδόνας συνδέεται με τον άξονα περιστροφής ,ώστε να μπορεί να περιστρέφεται, στο κέντρο της μια  οπή διαμέτρου 25 εκατοστών, η οποία ονομάζεται  γούλη ..Στο κέντρο της γούλης στερεώνεται η  χελιδόνα .

Η κοφίνα ή σκαφίδα είναι μια ξύλινη κάσα σε σχήμα ανεστραμμένου κώνου, η οποία βρίσκεται επάνω από τη μυλόπετρα. Εκεί μέσα ρίχνεται ο καρπός που προορίζεται για το άλεσμα. Στο κάτω άκρο της κοφίνας υπάρχει μια οπή απ’ όπου καταλήγει ο καρπός στον κούτλα. Ο κούτλας ή καρύδι είναι ένα ημισφαιρικό κασάκι από ξύλο, με στόμιο μπροστά. Με το τρεμούλιασμα του κούτλα ο καρπός πέφτει λίγος-λίγος μέσα στη γούλη, απ’ όπου ο καρπός εισχωρεί ανάμεσα στις μυλόπετρες για να κονιορτοποιηθεί. Αν πέφτει πολύς, τότε οι πέτρες μπουκώνουν και ο μύλος σταματά. Με το καρπολόι ή ραγουλατόρο ο μυλωνάς ρυθμίζει τη ποσότητα του καρπού που πέφτει.

Η αλευροθήκη είναι ένα ξύλινο κιβώτιο που τοποθετείται εμπρός από τις μυλόπετρες. Στο επάνω μέρος είναι ανοιχτό και το ύψος του είναι όση και η απόσταση της κάτω μυλόπετρας από το έδαφος. Στη αλευροθήκη συγκεντρώνεται το αλεύρι που εκτινάσσεται λόγω φυγοκένρτησης κατά την άλεση από το άνοιγμα του κόθρου ( της στεφάνης).

Το επανωμύλι: είναι ένας ξύλινος τροχός 10 εκατοστών περίπου, που προσαρμόζεται στην επάνω επιφάνεια της άνω μυλόπετρας. Στο μέσο αυτού υπάρχει ένα κενό, όσο και της γούλης. Η άνω επιφάνεια του τροχού φέρει κάθετα προς την περιφέρεια της οδοντωτές χαραγές.

Το βαρδάρι: είναι μια ξύλινη βέργα της οποίας το ένα άκρο καταλήγει στο επανωμύλι .Όταν γυρίζει η πέτρα και μαζί της το επανωμύλι, οι οδοντωτές χαραγές αυτού κινούν πάνω-κάτω το βαρδάρι. Το τράνταγμα αυτού δημιουργεί κραδασμούς στο κούτλα και έτσι ο καρπός ρέει σιγά-σιγά στη γούλη. Από το τράνταγμα προκαλείται ο ρυθμικός θόρυβος του μύλου που φυσικά ο μυλωνάς τον είχε συνηθίσει σε τέτοιο βαθμό , ώστε όταν σταματούσε ο θόρυβος να ξυπνά ο μυλωνάς

Σταυρός ή σηκωτήρας  είναι ένα εξάρτημα του μύλου με το οποίο γίνεται η ανύψωση ή το κατέβασμα της άνω μυλόπετρας, ώστε το άλεσμα να βγαίνει χοντρό ή ψιλό ανάλογα με τη χρήση που προορίζεται. Εάν το άλεσμα προορίζεται αποκλειστικά για κτηνοτροφή, αλέθεται χοντρό. Αντίθετα εάν προορίζεται για ψωμί, ζυμαρικά (μανέστρα, τραχανά) ή για γλυκίσματα αλέθεται ψιλό. Ο σταυρός αποτελείται από ένα τετράγωνο χοντρό δοκάρι, του οποίου το ένα άκρο είναι συνδεδεμένο μέσω μεταλλικών ελασμάτων με τη δεξιά άκρη της κατάντης. Το επάνω μέρος του καταλήγει στο δεξιό μέρος του τραπεζίου, που είναι τοποθετημένες οι μυλόπετρες και έχει υποδοχές για να συνδέεται με το κουντέλι (ένα εργαλείο ανύψωσης). Όταν λοιπόν ο μυλωνάς θέλει να σηκώσει τη μυλόπετρα, κινεί τον σταυρό, πιέζοντας το κουντέλι προς τα κάτω. Ο σταυρός τραβάει την κατάντη με την οποία συνδέεται σταθερά και αυτή σπρώχνει τον άξονα προς τα επάνω, ο οποίος με τη σειρά του σπρώχνει μέσω της χελιδόνας την άνω μυλόπετρα. Αφού ο μυλωνάς επιτύχει το σήκωμα που επιθυμεί, σταθεροποιεί το σταυρό και έτσι οι επιφάνειες αλέσεων των μυλόλιθων δεν έχουν μεταξύ τους πλήρη επαφή, οπότε ο καρπός χοντραλέθεται. Με τις αντίθετες διαδικασίες γίνεται το κατέβασμα της άνω μυλόπετρας, οπότε οι επιφάνειες αλέσεως των μυλόλιθων έχουν πλήρη επαφή και ο καρπός ψιλοαλέθεται. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το σήκωμα ή κατέβασμα της μυλόπετρας γίνεται ελάχιστα χιλιοστά του μέτρου (2 – 3).

Γύρνα, φτερωτή του μύλου,

να περάσει το νερό

μέριασε, θολό ποτάμι,

να’ρθει το συμπεθεριό.

Οι νερόμυλοι αποτελούν μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς , τους κατασκεύασαν , τους διατήρησαν και τους λειτούργησαν οι πρόγονοι μας και αυτό μας δεσμεύει ηθικά να συγκεντρώσουμε , να καταγράψουμε και να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές , όλα τα στοιχεία που αναφέρονται σ' αυτούς.

Νερόμυλοι της Κυδωνιάς 

(Αφήγηση του πατέρα μου Γεωργίου Μπατσαούρα)

Ο πιο παλιός πρέπει να ήταν ο μύλος του Τσάγγα , τον είχε φτιάξει ο Τσαγγογιαννακός , πατέρας του Τσαγγαντώνη ..Λειτούργησε μέχρι τελευταία δεκαετία 70 και 80. Ήταν στην πέρα μεριά απ το ποτάμι , απέναντι απ το Σταυρόρεμα , είχε και Ντριστίλα ..

Ο πιο φημισμένος ήταν ο μύλος του Αποστολόπουλου, είχε ντριστίλα και μαντάνια ..Μετά το θάνατο του Δ.Αποστολόπουλου τον δούλευε η γυναίκα του , πήγαινε  ο Παπασμάνης και βοηθούσε κάποιες φορές ..Επίσης πήγαινε ο Γρηγόρης ο Σακοράφας τελευταία..

Πήγα μια φορά στου Τομαρά το μύλο , πήγα παρέα με την Ξαδέρφη μου την Λευτερία (Παπαλίνα) να πάρουμε το άλεσμα