Λεξικό Ποιμενικού βίου

Λεξικό Ποιμενικού βίου

Αποκόβω: απογαλακτίζω.

Ανάρμεγο(το): το θηλυκό ζώο που δεν έχει αρμεχθεί. Είναι ανάρμεγο το κοπάδι.

Ασαλά(γ)ητος(ο): αυτός που δεν παίρνει από ορμήνιες, που κάνει ότι του κατέβει στο μυαλό.

Βετούλι (το): Κατσίκι ενός έτους.

Γάστρα (η): Σιδερένιο θολωτό σκέπασμα. Στη γάστρα ψήνονταν το ψωμί, ορισμένα φαγητά και ολόκληρα αρνιά ή κατσίκια.

Γκιόσα (η): Η γίδα με μαύρο σώμα και άσπρη κοιλιά.

Γκισέμι (το): Τραγί ή κριάρι, οδηγός του κοπαδιού που φέρνει το μεγαλύτερο κουδούνι.

Γκλίτσα (η): Ποιμενική μαγκούρα με σκαλιστή λαβή.
Γρέκι (το): Το μέρος που κοιμόντουσαν τα ζώα  ..(ίσιωμα το γρέκι)

Ζλάπ (το): Η φράση «φάνκι ζλάπι» σημαίνει ότι εμφανίστηκαν στα πέριξ λύκοι ή τσακάλια και πρέπει να προσέχει ο τσοπάνης.

Ζυγούρ (το): Πρόβατο που μόλις έχει περάσει το πρώτο έτος της ηλικίας του.

Ζωντανά (τα): Τα πρόβατα και τα γίδια συνολικά. Αλλιώς τα πράματα.

Κάδ (η): Ξύλινο ψηλό δοχείο με στενή βάση για το χτύπημα του γάλακτος.

Κακαράντζα (η): Η κοπριά της κατσίκας

Καρδάρα (η): Ξύλινο στρογγυλό δοχείο για το άρμεγμα του γάλακτος.

Καράμπα (η) Ξύλινο δοχείο κωνικού σχήματος στο οποίο χτυπούσαν το χοντρόγαλο με ειδικό ξύλινο στυλιάρι για να εξάγουν το βούτυρο .

Καψάλι (το): μικρό και λεπτό ξύλο που τοποθετούσαν στο στόμα των κατσικιών ώστε να απογαλακτιστούν

Γλαπάτσα (η): Αρρώστια των προβάτων.

Κλαρίζω: Κόβω κλαριά (κλαδιά) δένδρου.

Κολοκούρισμα (το): Το πρώιμο μερικό κούρεμα στον αυχένα και στην ουρά του ζώου. Συνήθως γινόταν αρχές Ιούνη

Κονάκι (το): Αυτοσχέδιο καλύβι από σάλωμα  (καλαμιά από βρίζα). Χρησίμευε για καλοκαιρινό κατάλυμα του τσομπάνη, στα ορεινά και το χειμώνα το εγκατέλειπαν για τα χειμαδιά.

Κάπα (η): Χοντρό πανωφόρι από τραγόμαλλο.  Φοριέται τους χειμερινούς μήνες.
Καρνόχος : κρουνός στέρνας 

Κορύτος (ο): ξύλινη ταΐστρα ή ποτίστρα για ζώα.

Κοκοφρίγκι (το): βρασμένο, πηχτό γάλα ζώου, αμέσως μετά τη γέννα.

Κούρος(ο): Το κούρεμα των προβάτων.

Κουτσοκέρα (η): Γίδα με σπασμένο το ένα κέρατο.

Κράζω: Το κράξιμο είναι ένα είδος συνομιλίας του τσοπάνη με τα ζώα άλλοτε φιλικό ως καλόπιασμα και άλλοτε εχθρικό συνοδευόμενο από διάφορα επιφωνήματα κλπ.

Κρούτα (η): Προβατίνα ή γίδα με μικρά και με κοντά τα δύο κέρατα.

Κύπρος (ο): Μεγάλο κουδούνι από μπρούντζο σαν καμπάνα για γίδια και ειδικότερα για το γκισέμι.

Λιάρα (η): συνήθως η ασπρόμαυρη παρδαλή γίδα , εξ ου και η φράση (παρδαλό κατσίκι)

Μαντρί (το): Κατοικία προβάτων.

Μαρτίνια (τα): Τα λίγα καλοταισμένα οικόσιτα πρόβατα

Μαρκάλλος (ο): Η γονιμοποίηση των θηλυκών από τα αρσενικά για την αναπαραγωγή.

Μονοβύζα (η): Προβατίνα ή γίδα που έμεινε με ένα μαστάρι, επειδή την χτύπησε αρρώστια.

Μπλιόρα (η): Η πρωτόγενη γίδα.

Ντορός (ο): Τα ίχνη (πατημασιές) των ζώων πάνω στο χιόνι ή πάνω στον κουρνιαχτό (σκόνη).

Ξνόγαλο (το) Ξυνό γάλα που έμενε στην καράμπα μετά την αφαίρεση του βούτυρου

Ορμώνω: Κατευθύνω την πορεία ζώου ή κοπαδιού με χειρονομίες και κραυγές.

Παγάνα (η): Η ομαδική οργανωμένη καταδίωξη άγριων ζώων (κυρίως λύκων).

Παρμάρα (η): Ασθένεια με συμπτώματα παράλυσης, που εμφανίζεται κυρίως στα αιγοπρόβατα.

Πρατίνα: Προβατίνα.

Πτιά (η): Το στομάχι των κατσικιών από το οποίο παίρνουν το πήγμα (ένζυμο), για να πήξουν το γάλα για τυρί.

Πρότα (τα) : Τα πρόβατα

Σαμάκι (το): Σημάδια που έδειχναν πως απογορεύεται η βοσκή πχ ασβεστωμένες πέτρες ή 3-4 πέτρες τοποθετημένες η μία πάνω στην άλλη 

Σαλαγάω: Κατευθύνω με φωνές τα ζώα.

Σιούτα (η) : Η  γίδα χωρίς καθόλου κέρατα.

Σκάρος  (το): Καλοκαιριάτικη νυχτερινή έξοδος του κοπαδιού για βοσκή.

Στάλος (ο): Καλοκαιριάτικη μεσημεριανή ανάπαυση των ζώων κάτω από τον ίσκιο των δέντρων.

Στέρφα (η): Η στείρα θηλυκιά.

Στρούγκα (η): Πρόχειρο μαντρί με κλαδιά ή πέτρες για το άρμεγμα των ζώων.

Τάλαρος (ο): μεγάλο ξύλινο βαρέλι για την φύλαξη και διατήρηση τυριού.

Τουμάρ (του): Το δέρμα των προβάτων ή γιδιών.

Τροκάνι (το): Μεγάλο κουδούνι με δυνατό ήχο για μεγαλόσωμα ζώα.

Τσαντίλα (η): Μεγάλα τουλουπάνια για το στράγγισμα του μόλις πηγμένου τυριού.

Τσαρδί (το): Πρόχειρο κατάλυμα από κλαδιά. Καλύβα.

Τσάρκος (ο): Ο παιδικός σταθμός της στάνης. Μια καλύβα που βάζουν τα νεογέννητα αρνιά, όταν οι μανάδες τους πάνε για βοσκή.

Τσοκάνι (το): Το πλακέ κουδούνι για τα γίδια.

Τσούλα (η): Προβατίνα με μικρά αυτιά.

Τσουράπια (τα): Κάλτσες φτιαγμένες από μαλλί προβάτου.

Τρόγαλο (το): Το υγρό που μένει από το πήξιμο του τυριού.

Φλώρα (η): Άσπρη γίδα.